DIGITAL TRANSFORMATION AND ARTIFICIAL INTELLIGENCE https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai <p>The Journal is a publication specializing in the field of digital economy and information technologies.</p> <p><strong>Raqamli transformatsiya va sun’iy intellekt ilmiy jurnali</strong></p> Tashkent State University of Economics en-US DIGITAL TRANSFORMATION AND ARTIFICIAL INTELLIGENCE 3030-3346 РАЗРАБОТКА АЛГОРИТМА ДЕЙСТВИЙ ОПЕРАТОРОВ ПРИ МОНИТОРИНГЕ ПЕРЕДАЧИ АЭРОНАВИГАЦИОННОЙ ИНФОРМАЦИИ В ТЕЛЕКОММУНИКАЦИОННОЙ СЕТИ https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i11 <p>В авиационной сфере самое важное – это безопасность. Для его обеспечение авиационные компании выделают много ресурсов для поддержания надежной и стабильной работы объектов системы аэропорта, в том числе и системы мониторинга аэронавигационной информации. Подход к внедрению мониторинга необходимо осуществлять постепенными изменениями в старой структуре управления с плавной динамикой к достигаемой цели изменений. В таком случае эффективность системы мониторинга будет способствовать полноценному грамотному управлению предприятием, принятию правильных решений, а также усовершенствованию и развитию результатов деятельности предприятия. Для надежного и безопасного мониторинга, необходимо создать алгоритм для решения задач в сети передачи данных, где проходит аэронавигационая информация. Обладание полной, актуальной и достоверной информацией о наблюдаемом объекте позволяет принять решение о каких-либо оперативных действиях в случае, если его состояние стремится перейти из нормального в аварийное. Также наличие истории измерений параметров и статистических данных об объекте мониторинга позволяет скорректировать алгоритм его работы для более эффективного и надежного функционирования. Поэтому, в настоящее время, существует актуальная научно-техническая задача разработки алгоритма действий операторов сети передачи телекоммуникации, где проходит объёмная аэронавигационная информация. Исследования структур систем мониторинга, повышающих надежность их функционирования, алгоритмов прогнозирования аварий, работающих в реальном времени, протоколов передачи данных, обеспечивающих эффективную передачу данных через низкоскоростные и ненадежные каналы связи считается актуальной.</p> Насиба Тураева Маркс Матякубов Copyright (c) 2025 Тураева Насиба Мирхамидовна, Матякубов Маркс Яхшимурадович https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-01-26 2025-01-26 3 1 1 7 MA’LUMOTLARNI SHIFRLASH ALGORITMI AKSLANTIRISHLARINING ALGEBRAIK XUSUSIYATLARI TAHLILI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i12 <p>Mazkur maqolada O‘zDSt 1105:2009 algoritmida ishlatilgan akslantirishlarning algebraik xususiyatlari tahlil qilinadi. Tadqiqotda algebraik kriptotahlil usuli asosida O‘zDSt 1105:2009 algoritmi komponentlarining algebraik tenglamalar orqali ifodalanishi, ularning xususiyatlari va samaradorlik tahlili amalga oshirilgan. Shuningdek, algoritm komponentlari uchun ishlab chiqilgan tenglamalar sistemalari va ularni tahlil qilish usullari ko'rib chiqilgan. Bu usullar orqali algoritmning maxfiy kalitiga oid ma'lumotlarni aniqlash imkoniyati tahlil qilingan. Tadqiqot natijalari algebraik kriptotahlilning samaradorligini oshirishga qaratilgan tavsiyalarni o‘z ichiga oladi.</p> Ilhom Rahmatullayev Baxtiyor Abduraximov Ilhom Boykuziyev Bakhriddin Kholliyev Copyright (c) 2025 Rahmatullayev Ilhom Raxmatullayevich, Abduraximov Baxtiyor Fayziyevich, Boykuziyev Ilhom Mardonakulovich, Kholliyev Bakhriddin Yakubovich https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-01-26 2025-01-26 3 1 8 16 BIR TOMONLAMA FUNKSIYALAR VA ULARNING KRIPTOGRAFIYADA QO‘LLANILISHI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i13 <p>Mazkur maqola bir tomonlama funksiyalar va ularning zamonaviy kriptografiyada qo‘llanilishiga bag‘ishlangan. Unda bir tomonlama funksiyalarning matematik asoslari, xususiyatlari, turlari va ularning axborot xavfsizligini ta’minlashdagi roli yoritilgan. Ayniqsa, shifrlash algoritmlari, xesh funksiyalari, raqamli imzo, parollarni himoyalash kabi sohalarda ushbu funksiyalarning qo‘llanilishi batafsil tahlil qilingan. Maqolada bir tomonlama funksiyalarni amaliyotda qo‘llashning afzalliklari va cheklovlari, shuningdek, ular bilan bog‘liq xavflar ham ko‘rib chiqilgan. Tadqiqot natijalari bir tomonlama funksiyalarning zamonaviy axborot xavfsizligi tizimlarida ahamiyatini tushunishga yordam beradi.</p> Baxriddin Xolliyev Baxtiyor Abduraximov Ilhom Rahmatullayev Ilxom Boyquziyev Copyright (c) 2024 Xolliyev Baxriddin Yakubovich, Abduraximov Baxtiyor Fayziyevich, Rahmatullayev Ilhom Raxmatullayevich, Boyquziyev Ilxom Mardanoqulovich https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-01-26 2025-01-26 3 1 17 22 VEKTOR FAZO MODELI HAMDA JUMLALAR O‘XSHASHLIGI O‘LCHOVLARIGA ASOSLANGAN SAVOL - JAVOB TIZIMI ISHLAB CHIQISH https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i14 <p>Ushbu tadqiqot TF-IDF vektor fazo modeli va jumlalar o‘xshashligiga asoslangan yopiq domenli savol-javob (SJ) tizimini ishlab chiqishga bag‘ishlangan. Tizim Samarqand davlat xizmatlari markazi uchun foydalanuvchilarning savollariga avtomatik javob berish imkoniyatini taqdim etadi. 2000 ta savol-javob juftligidan iborat korpus yig‘ilib, ishlov berilgan va modelni o‘qitishda qo‘llanilgan. Metodologiya matnlarni TF-IDF yordamida vektorlashtirish va kosinus o‘xshashligi orqali semantik solishtirishni o‘z ichiga oladi. BLEU, ROUGE va METEOR kabi baholash metrikalari natijasida aniqlik TF-IDF modeli yordamida 95.2%, jumlalar o‘xshashligi ko‘rsatkichlari yordamida esa eng yaxshi natija 94.8% ga yetgani aniqlandi. Ushbu yondashuv o‘zbek tili kabi kam manbali tillar uchun yopiq domenli avtomatlashtirilgan SJ tizimlarini yaratishda samarali ekanligini ko‘rsatadi.</p> Muhammadjon Musayev Mannon Ochilov Orzimurod Kholmatov Oybek Narzullayev Copyright (c) 2025 Musayev Muhammadjon Mahmudovich, Ochilov Mannon Musinovich, Xolmatov Orzimurod Abjalolovich, Narzullayev Oybek Otabek o‘g‘li https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-01-26 2025-01-26 3 1 23 30 GUI MUHITIDA MULOQOT OYNALARI VA ULARNI SOZLASH, BOSHQARISH ELEMENTLARI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i15 <p>Ushbu maqolada&nbsp; GUI muhitida muloqot oynalarni boshqarish va sozlash bo‘yicha ko‘rsatmalar berib o‘tilgan . GUI muhitida muloqot oynalarning komponentalari va ulardan foydalanish uchun ma’lumotlar keltirilib o‘tilgan.&nbsp; Muloqot oynalardan foydalanagan xolda C++ Builder 6 muxitida bir oynadan boshqa oynaga o‘tguncha ruxsat beriluvchi login va parol&nbsp; muloqot oynasi ishlab chiqilgan.</p> Jahongir Zoxidov shaxnoza Samandarova Maqsuda Ruziqulova Sharifa Ibotova Azamat Abrayev Copyright (c) 2025 Zoxidov Jahongir Botirxonovich, Samandarova Shaxnoza Mirjamilovna, Ruziqulova Maqsuda Abriy qizi, Ibotova Sharifa Aminovna, Abrayev Azamat Kamoliddinovich https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-01-30 2025-01-30 3 1 31 34 РАСЧЕТ ГЕОМЕТРИЧЕСКИ НЕЛИНЕЙНЫХ ГИБКИХ АНИЗОТРОПНЫХ ПЛАСТИН СО СЛОЖНОЙ ФОРМОЙ https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i16 <p>В данной работе рассматривается расчет геометрически нелинейных гибких анизотропных пластин со сложной формой. Основное внимание уделяется формулировке уравнений равновесия на основе вариационного принципа Лагранжа, использованию гипотезы Кирхгофа-Лява, а также применению физических соотношений, основанных на обратной форме закона Гука. Для численного анализа предложен вычислительный алгоритм, основанный на сочетании вариационного метода Бубнова-Галеркина и структурного метода R-функции. Представлены результаты моделирования, демонстрирующие влияние различных параметров (степени базисного полинома, числа узлов и весов Гаусса) на деформации пластин. Данный подход позволяет эффективно исследовать механическое поведение сложных анизотропных структур, что подтверждается численными экспериментами и графическим анализом.</p> Норхол Эшкараева Copyright (c) 2025 Эшкараева Норхол Гузаровна https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-01-31 2025-01-31 3 1 35 38 MICROSOFT WORD UCHUN O‘ZBEK TILI SO‘ZLARNI IMLOVIY TAHRIRLASH PLAGININI YARATISH ALGORITMLARI VA DASTURI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i17 <p>Globalizatsiya va raqamli axborotlashtirish jarayonida o‘zbek tilining rivojida axborot texnologiyalari muhim ahamiyat kasb etmoqda. Kompyuter lingvistikasining tabiiy tilni qayta ishlash NLP (Natural Language Processing) yo‘nalishi til bilan bog‘liq masalalarni, jumladan, tahrir, tahlil, tarjima, elektron matnni ovozlashtirish, og‘zaki nutqni elektron matnga aylantirish, va boshqa ko‘plab jarayonlarni avtomatlashtirish uchun dasturlar yaratishga xizmat qilmoqda. Ushbu maqolada Microsoft Word muhiti uchun o‘zbek tili so‘zlarini imloviy tahrirlashga mo‘ljallangan plagin yaratish va uni amalga oshirish jarayoni ko‘rib chiqiladi. Plaginning asosiy vazifasi – o‘zbek tilidagi matnlarni avtomatik tahrirlash va xatolarni aniqlash orqali foydalanuvchilarga qulaylik yaratish. Ushbu tizim o‘zbek tilidagi matnlarni morfologik va grammatik jihatdan tahlil qilib, xatolarni aniqlaydi va ularni tuzatish imkonini beradi. Maqolada plaginni yaratish jarayoni, uning algoritmlari va Microsoft Word muhiti bilan integratsiyasi batafsil yoritiladi.</p> Farrux Boymurodov Copyright (c) 2025 Boymurodov Farrux Farxod o‘g‘li https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-01-31 2025-01-31 3 1 39 44 BUXORO MEHMONXONALARIDA XIZMAT KO'RSATISH DARAJASINI OSHIRISH BO'YICHA TAKLIFLAR https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i18 <p>Mehmondo'stlik sanoatida xizmat ko'rsatish sifati yuqori raqobatbardosh bozorda barqaror raqobat ustunligi va mijozlarning sodiqligini qo'lga kiritishning eng muhim omillaridan biriga aylanadi. Shunday qilib, u mehmondo'stlik sanoatida muhim asosiy tushuncha va tanqidiy omil sifatida qaraladi. Mehmonxona sanoatida xizmat ko'rsatish sifati mijozlarni saqlab qolish uchun asosiy omildir. Obro’si to’g’risida qayg’ mehmonxona mijozlarga yuqori sifatli xizmat ko'rsatadi. Ko'pgina mijozlar mehmonxonani xizmat ko'rsatish sifatiga qarab tanlaydilar. Shunday qilib, mehmonxona egalari mehmonlarga sifatli xizmat ko'rsatishga harakat qilishlari kerak. Ushbu maqola Buxoro shahrida joylashgan mehmonxonalarda xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish yo‘llariga bag‘ishlangan bo‘lib, unda ushbu masala bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar natijalari to‘liq bayon etilgan va mehmonxonalarda xizmat ko‘rsatish sifatini xalqaro standartlarga moslashtirish chora-tadbirlari to‘liq bayon etilgan.</p> Zebiniso Kurbonova Copyright (c) 2024 Zebiniso Kurbonova https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-12 2025-02-12 3 1 45 50 РОЛЬ ЦИФРОВОГО МАРКЕТИНГА В ПРОДВИЖЕНИИ БИЗНЕС-ТУРИЗМА https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i19 <p>В данной статье рассматривается роль цифрового маркетинга в индустрии делового туризма. Анализируются основные цифровые инструменты и стратегии, используемые для привлечения и удержания деловых путешественников, такие как социальные сети, SEO, контент-маркетинг, e-mail кампании и аналитика. Обсуждается важность персонализации и автоматизации маркетингового процесса для повышения эффективности диалога с целевой аудиторией. В исследовании подчеркивается важность цифровых технологий для повышения конкурентоспособности туристического сектора и расширения возможностей для бизнеса.</p> Gulmira Isokova Copyright (c) 2025 Isokova Gulmira Shavkatovna https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-12 2025-02-12 3 1 51 58 TURIZMDA TRANSPORT XIZMATLARI SIFATINI BAHOLASH KO‘RSATKICHLARINING AHAMIYATI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i110 <p>Chekka hududlarning rivojlanish imkoniyatlariga, xususan, turizmni rivojlantirishga ta’sir qiluvchi asosiy muammolardan biri mobillik va transportning qulayligi uchun qoniqarli darajada tashkil etilmaganligidir. Shu sababli, ushbu hududlarning raqobatbardoshligini oshiradigan, shuningdek, transportning atrof-muhitga salbiy ta’sirini kamaytiradigan innovatsion va barqaror transport yechimlariga talab oshib bormoqda. Ushbu maqola turizm sohasida kutilayotgan transport xizmatlarining sifati, transport xizmatlari sifatini baholash ko‘rsatkichlari tizimi, turizmda transport xizmatining tasniflanishi kabilar yoritib berilgan.</p> Mohigul Axmatova Copyright (c) 2025 Axmatova Mohigul Ergash qizi https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-13 2025-02-13 3 1 59 65 XOLESTEATOMA KASALLIGINING TASHXISLASH JARAYONIDA SUN’IY INTELLKT ELEMENTLARINI VA TEXNOLOGIYALARINING ROLI, YONDASHUVLARI VA USULLARI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i111 <p>Ushbu maqolada sun’iy intellekt elementlaridan foydalangan holda xolesteatoma kasalligini tashxislash jarayonini takomillashtirish hamda tibbiyot va axborot texnologiyalarining integratsiyasiga xususan tibbiyotda qo‘llanilayotgan tasvirlardan foydalanish texnologiyalari, sun’iy intellekt yordamida quloq kasalliklarini aniqroq va samaraliroq aniqlash usullarini o‘rganishga qaratilgan. Xolesteatoma kasalligini diagnostika qilishda tasvir kuchaytirish texnologiyalaridan foydalanish tajribalarini tahlil qilish,sun’iy intellektning multimodal tahlil qilish qobiliyati orqali diagnostik jarayonni avtomatlashtirishning afzalliklari va ma’lumotlarni qayta ishlashda aniqlikni oshirish imkoniyatlari yoritilgan. Xolesteatoma kasalligini post-operatsion kuzatishda tibbiy texnologiyalarning roli va samaradorligini oshirish, diagnostika jarayonlarida qo‘llanilayotgan zamonaviy tibbiy va axborot texnologiyalari, usullar va algoritmlar yordamida kasallikni samarali aniqlashga qaratilgan muhim ilmiy ishlanmalarning tahlil qilingan.</p> Nozima Atadjanova Azizbek Temirov Shahzod Raxmonov Jahongir Toshpo‘latov Copyright (c) 2025 Atadjanova Nozima Sultan-Muratovna , Temirov Azizbek Abdumannob o‘g‘li , Raxmonov Shahzod Ma'ruf o‘g‘li, Toshpo‘latov Jahongir Ne‘mat o‘g‘li https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-13 2025-02-13 3 1 66 73 THE ROLE OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN ENHANCING QUALITY MANAGEMENT AND COMPETITIVENESS IN DYNAMIC MARKETS https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i112 <p>This article investigates the impact of artificial intelligence (AI) on quality management in the context of rapid market development and increased competition. It explores the organisational and economic implications of incorporating quality management systems into business strategies, with a focus on adherence to standards like ISO 9001. The impact of AI on product quality, competitiveness, and decision-making is examined. Key contributions include adjusting organisational models to meet quality requirements and analysing economic indicators in management.</p> Adiba Isokova Mukhlisa Olimova O’ktam Hakimov Copyright (c) 2025 Isokova Adiba Shamshidin qizi, Olimova Mukhlisa Vokhidjon kizi, Hakimov O’ktam Axtam o’g’li https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-14 2025-02-14 3 1 74 79 KONFIDENSIAL AXBOROTLARNI HARAKATINI NAZORATLASH USULI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i1131 <p>Axborot xavfsizligi dolzarb masalalardan biri bo‘lib, ayniqsa, konfidentsial ma’lumotlarning harakatini nazorat qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu maqolada konfidentsial axborotlarning tarqalishini oldini olish va nazorat qilish usullari tahlil qilinadi. Maqolada ma’lumotlar oqimini boshqarish, monitoring tizimlarini qo‘llash, shifrlash va autentifikatsiya texnologiyalaridan foydalanish usullari ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, ma’lumotlarning noqonuniy tarqalishining oldini olish uchun dasturiy va apparat vositalari integratsiyasi muhokama qilinadi. Tadqiqot natijalari axborot xavfsizligi tizimlarini takomillashtirish va tashkilotlarda axborot muhofazasini mustahkamlashga xizmat qiladi.</p> Obidjon Bozorov Copyright (c) 2025 Bozorov Obidjon Norqobilovich https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 80 83 BULUTLI YECHIMLAR VA XIZMATLARGA YO'NALTIRILGAN ARXITEKTURA ASOSIDA MULTI-AGENT TEXNOLOGIYALARI ORQALI BUSINESS INTELLIGENCE TIZIMLARINING INTEGRATSIYASI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i114 <p>Bugungi kunda axborot texnologiyalarining rivojlanishi oliy taʼlim muassasalarida boshqaruv va o‘quv jarayonlarini optimallashtirishga qaratilgan yangi imkoniyatlarni yaratmoqda. Raqamli transformatsiya nafaqat o‘quv jarayonining mazmunini o‘zgartiribgina qolmay, balki taʼlim muassasalarining samaradorligini oshirish uchun zamonaviy texnologiyalardan foydalanishni talab qilmoqda. Shu bilan birga, business intelligence tizimlarining taʼlim boshqaruviga integratsiyasi dolzarb masala sifatida ajralib turmoqda. Oliy taʼlim muassasalari yirik axborot bazalariga ega bo‘lib, ularda talabalarning reytinglari, o‘quv natijalari, moliyaviy hisob-kitoblar, xodimlarning mehnat faoliyati kabi turli ko‘rinishdagi maʼlumotlar saqlanadi. Biroq, ushbu maʼlumotlarning miqdori va murakkabligi ulardan to‘liq foydalanishni cheklaydi. Business intelligence tizimlari bu masalada muhim vosita bo‘lib, oliy taʼlim muassasalariga qaror qabul qilish jarayonlarini yaxshilash, maʼlumotlarni avtomatik tahlil qilish va boshqaruv jarayonlarini samarali tashkil etish imkoniyatini beradi.</p> Hamza Eshankulov Ra’no Murodova Copyright (c) 2025 Eshankulov Hamza Ilhomovich, Murodova Ra’no Bo’ronovna https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-14 2025-02-14 3 1 84 93 TOVUSH VA TASVIRLARNI BIRLASHTIRIB SUPER-RESOLUTION UCHUN YANGI GENERATIV MODEL YARATISH https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i115 <p>Ushbu maqolada tovush (audio) va tasvir (image) ma'lumotlarini birlashtirish orqali super-resolution (SR) uchun yangi generativ modelni yaratish taklif qilinadi. Mazkur yondashuv multimodal ma’lumotlardan foydalanib, past aniqlikdagi tasvir va tovushlardan yuqori sifatli natijalar olish imkonini beradi. Ushbu model tovush va tasvir xususiyatlarini chuqur neyron tarmoqlar orqali ajratib, birlashtiruvchi modul yordamida yuqori aniqlikdagi tasvirni qayta tiklash imkoniyatini beradi.&nbsp; Yondashuvning nazariy asosi, texnik tafsilotlari va eksperimental natijalari muhokama qilinadi.</p> Akbar Normo'minov Copyright (c) 2025 Normo‘minov Akbar Kamol o‘g‘li https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-18 2025-02-18 3 1 94 99 TIBBIYOTDA ENDOKRIN KASALLIKLARI PROFILAKTIKASINI AMALGA OSHIRISHDA MASHINALI O‘QITISHGA ASOSLANGAN YONDASHUV https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i116 <p>Maqolada tibbiyotda endokrin kasalliklari profilaktikasini amalga oshirishda mashinali o‘qitishga asoslangan yondashuvlar to‘liq ochib berilgan. Ma’lumotlarni yig’ish, maqsadni aniqlab olish, dastlab endokrin kasalliklarini profilaktika bosqichlarini mashinali o‘qishga moslashtirish yondashuvi ishlab chiqildi. Ma’lumotlarga ishlov berishning ananaviy va mashinali o‘qitish usul va algoritmlariga dastlabki ishlov berish, ma’loumotlarga ishlov berishning ananaviy va mashinali o‘qitish usul va algoritmlari tahlil qilindi. Mashinali o‘qitish algoritmlari orqali katta hajmdagi tibbiy ma’lumotlar tahlil qilinib, xavf omillari aniqlanadi va kasalliklarning erta bosqichlarini bashorat qilish imkoniyati yaratiladi. Ushbu texnologiyalar tibbiy diagnostika jarayonini optimallashtirish, bemorlar uchun individual profilaktik tavsiyalar ishlab chiqish hamda sog‘liqni saqlash tizimida resurslardan samarali foydalanishga yordam beradi. Shuningdek, maqolada sun’iy intellekt va mashinali o‘qitish usullari asosida ishlab chiqilgan innovatsion profilaktika dasturlarining afzalliklari va qo‘llanilish istiqbollari ko‘rib chiqiladi. Shu bilan birga, bunday tizimlarni amaliyotga joriy etishning muammolari va cheklovlari ham tahlil qilinadi. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, mashinali o‘qitish tibbiyotda, xususan, endokrin kasalliklar profilaktikasida samarali vosita sifatida xizmat qilishi mumkin.</p> Axram Nishanov Farxod Mengturayev Uktamjon Allayarov Sherali Xaydarov Copyright (c) 2025 Nishanov Axram Xasanovich, Mengturayev Farxod Ziyatovich, Allayarov Uktamjon Bektashovich, Xaydarov Sherali Islom o‘g‘li https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-18 2025-02-18 3 1 100 109 SARATON KASALLIKLARINI ERTA ANIQLASHNING MUHIMLIGI VA ZAMONAVAIY TEXNOLOGIYALARGA ASOSLANGAN USUL VA ALGORITMLARI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i117 <p>Saraton kasalliklari jahon bo‘ylab millionlab insonlarning hayotiga tahdid soluvchi eng jiddiy muammolardan biridir. Ularni erta bosqichda aniqlash hayotiy muhim bo‘lib, davolash natijalarini sezilarli darajada yaxshilaydi. Zamonaviy texnologiyalar va sun’iy intellekt asosidagi algoritmlar tibbiyotda yangi imkoniyatlar yaratib, kasallikni erta bosqichda aniqlashda muhim rol o‘ynamoqda. Tadqiqotda saraton kasalliklarini erta aniqlashning ahamiyati, zamonaviy texnologiyalarning bu boradagi o‘rni va algoritmlar yordamida diagnostika samaradorligini oshirish masalalari tahlil qilingan. Saraton kasalliklarini erta aniqlashning muhimligi jahonda ushbu kasallikka chalingan insonlarning kundan kunga oshib borish tendensiyalari, kasallik turlarini keskin ko‘payishi, kasallikni aniqlash protseduralarining qiyinlashib borishi va hokazo sabablar kesimida nazariy va amaliy chuqur o‘rganilayotganligi bilan asoslanadi. Shuningdek, tadqiqot natijalari tahlili shuni ko‘rsatadiki, insonning kasallik belgilari, yaʼni genetik, ekologik,&nbsp; turmush tarzi, biologik, ijtimoiy-iqtisodiy, xavfli odat va sharoit kabi omillariga bog‘likligi bilan asoslangan. Yurtimizga zamonaviy texnologiyalarning kirib kelishi ushbu kasallikni texnik jihozlar va aloqa vositalari yordamida tez va aniq tashhislash imkonini berganligi asoslandi. Saraton kasalliklarining zamonaviy texnologiyalariga asoslangan erta aniqlashda tasviriy diagnostika, biomarkerlar yordamida tahlil va genetik tahlil usullari ishlab chiqildi. Har bir usullar kesimida sun‘iy intellekt va chuqur o‘qitish, prediktiv modellar, tasvirni segmentatsiyalash&nbsp; kabi algoritmlar taklif etildi.</p> Akhram Nishanov Raxmatilla Mamajanov Sherali Xaydarov Farxod Mengturayev Copyright (c) 2025 Nishanov Akhram Khasanovich, Mamajanov Raxmatilla Yakubjanovich, Xaydarov Sherali Islom o‘g‘li, Mengturayev Farxod Ziyatovich https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-18 2025-02-18 3 1 110 117 MODELS AND ALGORITHMS OF DECISION SUPPORT SYSTEMS IN CORPORATE INFORMATION LIBRARY SYSTEMS https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i118 <p>Decision Support Systems (DSS) are critical tools that assist decision-makers in handling complex tasks by providing relevant data, analysis, and forecasting models. In corporate information and library systems, DSS play a pivotal role in streamlining processes such as resource allocation, customer relationship management, inventory control, and literature retrieval. This article explores the theoretical foundations, models, and algorithms of DSS in these domains, offering insights into the methods used for decision-making in dynamic business environments and academic libraries. Furthermore, it highlights the integration of these systems with modern technologies such as artificial intelligence, machine learning, and big data analytics. The research was carried out within the framework of the practical project <br>No. ALM-202310132635 "Smart Academy - creation of an integrated information-educational platform" supported by the Innovative Development Agency under the Ministry of Higher Education, Science and Innovation.</p> Odiljon O'rinkulov Copyright (c) 2024 O'rinkulov Odiljon Naziraliyevich https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-20 2025-02-20 3 1 118 121 BLOKCHEYN: XXII ASRGA KO‘PRIK https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i119 <p>Oxirgi yillarda Blokcheyn texnologiyasi bizning axborot xavfsizligi, iqtisodiyotda shaffoflik va markazlashmagan&nbsp; tizimlar tog‘risidagi tasavvurlarimizni o‘zgartitib yubordi. Mazkur maqolada Blokcheyn texnologiyasining paydo bo‘lishi, rivojlanish bosqichlari hamda hozirgi kundagi holati tahlil qilinib, uni qo‘llash jarayonida vujudga keladigan muammolar yoritilgan va yechimlar taklif etilgan.</p> Odiljon O‘rinkulov Ilyosbek Jurabekov Copyright (c) 2025 O‘rinkulov Odiljon Naziraliyevich, Jurabekov Ilyosbek Ramzbekovich https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-21 2025-02-21 3 1 122 126 ПОСТРОЕНИЕ ДИНАМИЧЕСКИХ МОДЕЛЕЙ ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ СИСТЕМ ОБРАБОТКИ НЕЖЕСТКИХ ОСЕСИММЕТРИЧНЫХ ДЕТАЛЕЙ https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i120 <p>В статье рассматривается построение динамических моделей технологических систем обработки нежестких осесимметричных деталей, особенно в контексте точения на токарных станках. Основное внимание уделено математическому описанию динамических свойств технологической системы, включая взаимодействие упругой системы и процесса резания. Описание строится на основе нелинейных уравнений и передаточных функций, учитывающих влияние различных факторов, таких как упругие деформации и изменения припуска на обработку. Также обсуждаются методы идентификации модели и анализ устойчивости системы управления для минимизации погрешности формы детали. В статье показано, как выбранная модель может быть использована для оценки влияния динамических характеристик на процесс обработки, а также для разработки методов активного подавления колебаний.</p> Лариса Сулюкова Дилфуза Якубжанова Синдор Джумаев Copyright (c) 2025 Сулюкова Лариса Фаритовна, Якубжанова Дилфуза Кадировна, Джумаев Синдор Неъматович https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 127 136 TIZIMLI TAHLIL VA UNING AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAGI AHAMIYATI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i121 <p>Bugungi kunda tizimlarni tahlil qilishning dolzarbligidan biri global raqamli transformatsiya hisoblanib, bu davlat idoralari, xususiy sektor va butun dunyo iqtisodiyoti zamonaviy axborot texnologiyalari vositalaridan keng foydalanar ekan, tizimlarni chuqur tushunish va ular o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni boshqarish muhim ahamiyat kasb etadi.</p> <p>Zamonaviy raqamli transformatsiya sharoitida tizimli tahlil metodlaridan foydalanish tashkilot va tadqiqot institutlariga o‘z faoliyatini optimallashtirish, resurslarni tejash, xatolarni kamaytirish, eng muhimi, bozor va ilmiy talablar asosida innovatsion loyihalarni joriy etishga yordam beradi.</p> <p>Ushbu maqolada tizimlarni tahlil qilishning ilmiy ahamiyati hamda amaliy qo‘llanilishiga oid keng qamrovli ma’lumot beriladi. Shuningdek, real ilmiy natijalar keltirib, tizimlarni tahlil qiluvchi dasturiy ta’minot yaratish jarayoni hamda biznes jarayonlarni tashkil etish va boshqarishdagi o‘rni tahlil qilinadi. Hamda axborotning nazariy va amaliy jihatlarini, uning oqimi va strukturasini tahlil qilish orqali tizim samaradorligini oshirishdagi muhim roli yoritadi.</p> Xasan Umarov Copyright (c) 2025 Umarov Xasan Abdullaevich https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-26 2025-02-26 3 1 137 141 FOYDALANISHLARNI BOSHQARISHNING TAKOMILLASHTIRILGAN MODELI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i122 <p>Ushbu maqolada fotorobot asosida identifikatsiyalash tizimlarida foydalanuvchilarning huquqlarini boshqarish modeli takomillashtirilgan. Ruxsatlarni nazoratlash modellarining tahlili asosida RBAK modeli ustunligi ta’kidlanadi. Huquqlarni taqsimlash konsepsiyasining muhimligi va uning rolli modelga tadbiqi bayon etilgan. Statik va dinamik sohalardagi xavfsizlik mexanizmlari, huquqlarni boshqarish algoritmlari va komponentlar o‘zaro aloqasi tahlil qilinib, takomillashgan modelning samaradorligi asoslab berilgan. Ushbu model ko‘pfoydalanuvchili tizimlarda xavfsizlikni oshirish va vakolatlarni nazorat qilishni ta’minlaydi.</p> Lola Davronova Copyright (c) 2025 Davronova Lola Uktamovna https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-27 2025-02-27 3 1 142 146 РОЛЬ И ПЕРСПЕКТИВЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ЦИФРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В УЧЕТНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПРЕДПРИЯТИЯ https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i123 <p>В статье описывается роль и необходимость применения цифровых технологий в развитии финансового и бухгалтерского учета предприятия. Данная тема актуальна как для крупных корпораций, так и для малого и среднего бизнеса, поскольку цифровизация открывает перед всеми участниками рынка новые горизонты. Внедрение цифровых технологий становится неотъемлемой частью стратегического планирования и управления, что требует переосмысления подходов к организации учетной деятельности. Рассмотрены перспективы использования технологии блокчейн.</p> Go'zal Belalova Copyright (c) 2025 Белалова Гузаль Анваровна https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-27 2025-02-27 3 1 147 152 RADIOLOGIK DIAGNOSTIKA TASVIRLARINI TAHLIL QILUVCHI VEYVLETLARGA ASOSLANGAN KONVOLUTSION NEYRON TARMOQ ARXITEKTURASI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i124 <p>Maqolada eng keng tarqalgan o‘pka kasalliklarini aniqlash uchun ko‘p sinfli chuqur o‘rganishli tasniflash modeli taqdim etiladi. Tadqiqotimizning asosiy masalasi chuqur o‘rganish tizimini ishlab chiqish va ko‘p toifali pnevmoniya, sil, sog‘lom o‘pka va eng so‘nggi COVID-19 ni tasniflashdan iborat. Chuqur o‘rganish sohasidagi tadqiqotlar raqamli tasvirlarda o‘pka kasalliklarini tasniflash va tashxislash muammolariga muhim yechimlarni taqdim etishda davom etmoqda. Shuning uchun, biz bu tadqiqotda ushbu muammolarni ikkinchi tartibli Dobeshi veyvletini qo‘llagan holda veyvlet-CNN arxitekturasi orqali hal qilishga harakat qildik.</p> Umidjon Jurayev Copyright (c) 2025 Jurayev Umidjon Sayfullayevich https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-27 2025-02-27 3 1 153 160 АНАЛИЗ И КЛАССИФИКАЦИЯ ПОСТОЯННЫХ АТАК ОТКАЗА В ОБСЛУЖИВАНИИ (PDOS) https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i125 <p>В постоянно развивающейся сфере киберугроз атаки постоянного отказа в обслуживании (PDoS) становятся одной из наиболее разрушительных форм киберагрессии. В отличие от широко известных атак отказа в обслуживании (DoS), которые вызывают временные перебои в работе сервисов, PDoS-атаки направлены на нанесение необратимого ущерба системам, что зачастую требует значительных восстановительных работ и даже замены аппаратного обеспечения. Для разработки эффективных мер защиты, а также устранения существующих пробелов в знаниях, в данной работе проводится детальное исследование PDoS-атак, с акцентом на их отличительные особенности, механизмы реализации и возможные пути дальнейшего развития. На основе всестороннего анализа практических случаев выявлены разнообразные тактики и стратегии, используемые злоумышленниками, включая атаки на устройства Интернета вещей (IoT), манипуляции загрузочными процессами и эксплуатацию уязвимостей встроенного программного обеспечения. В рамках исследования предложена новая классификация векторов атак PDoS, раскрывающая механизмы компрометации целевых систем. Полученные результаты подтверждают необходимость разработки адаптивных и устойчивых механизмов защиты, способных эффективно противостоять угрозам PDoS-атак в условиях все более взаимосвязанной цифровой среды.</p> Дилмурод Мирзаахмедов Copyright (c) 2025 Мирзаахмедов Дилмурод Мирадилович https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 161 170 INTERNATIONAL EXPERIENCE OF E-GOVERNMENT https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i126 <p>In today's digital age, e-government is transforming the way governments interact with citizens, making public administration more transparent, efficient, and accessible. This article explores the benefits, challenges, and future prospects of digital governance, highlighting its role in reducing corruption, streamlining services, and fostering citizen engagement. While e-government offers numerous advantages, it also faces obstacles such as cybersecurity risks and digital inequality. With emerging technologies like artificial intelligence and blockchain, the future of e-government promises even greater innovation and efficiency. In this article written how digital transformation is reshaping governance worldwide.</p> Guzal Belalova Ulugbek Xoshimboyev Copyright (c) 2025 Guzal Anvarovna Belalova, Xoshimboyev Ulugbek Farux ugli https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 171 175 ARTIFICIAL INTELLIGENCE AND ITS ROLE IN EDUCATION https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i127 <p>The purpose of this study is to study the role of artificial intelligence (AI) applications in education. Applications AI in many ways solve the problem of exponential growth of modern problems that create difficulties in accessing education and training. They play an essential role in the creation of social robots (SR), smart learning (SL) and intelligent learning systems (ITS). The review shows that the education sector should also use modern teaching methods. Looking into the flow, education sector organizations need to embrace AI technology as a necessity of the day and education.</p> Shakhida Mannanova Copyright (c) 2025 Mannanova Shakhida Gaibullayevna https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 176 180 AXBOROT-KUTUBXONA TIZIMLARIDA MATRITSANI FAKTORIZATSIYA QILISH ALGORITMI YORDAMIDA FOYDALANUVCHILARGA RESURSLARNI TAVSIYA ETISH https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i128 <p>Hozirda axborot-kutubxona tizimlarida foydalanuvchilar uchun kerakli axborotlarni hamda resurslarni taqdim etish dolzarb hisoblanadi. Chunki ko‘plab axborot-kutubxona tizimlari foydalanuvchilarning demografik kelib chiqishi, qiziqishlari, afzalliklari, bilim darajasi kabi ma’lumotlarni hisobga olmaydi. Shu sababli foydalanuvchilarga kerakli resurslarni taqdim etishda bir qancha noqulayliklarni keltirib chiqaradi. Ushbu jarayon foydalanuvchilarning kitobxonlik xususiyatiga hamda bilim olishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Ushbu muammoni sun’iy intellekt asosida tavsiya etish tizimlari yordamida bartaraf etish mumkin. Tavsiya etish tizimining hamkorlik asosida filterlash usuli yordamida foydalanuvchilarga kerakli resurslarni hamda axborotlarni taqdim etish muammosini bartaraf etish mumkin. Ushbu maqolada axborot-kutubxona tizimlarida foydalanuvchilarga axborot ehtiyojlariga mos resurslarni taqdim etish, hamkorlik usuli asosida filterlash va matritsani faktorizatsiya qilish algoritmi yordamida amalga oshiriladi.</p> Sherbek Normatov Yashin Sharifov Fayzi Bekkamov Copyright (c) 2025 Normatov Sherbek Baxtiyorovich, Sharifov Yashin Xusnitdin o‘g‘li, Bekkamov Fayzi Absoatovich https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 181 190 THE IMPORTANCE OF EXPLAINABILITY IN MEDICAL AI AND PREDICTOR REDUCTION IN CARDIOVASCULAR RISK ASSESSMENT https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i129 <p>This article discusses the critical importance of explainability in medical AI, particularly in the context of cardiovascular risk prediction. It highlights the necessity of transparent AI systems for clinician trust, patient-centered care, regulatory compliance, and bias detection. The role of predictor reduction using XAI methodologies, such as SHAP and LIME, is emphasized as a means to enhance model efficiency and interpretability. The article also explores the challenges of achieving explainability, the evolving landscape of XAI research, and the future prospects of integrating explainable models with real-world healthcare systems. Ultimately, it underscores the need for interdisciplinary collaboration to ensure AI-driven medical decision-making is both effective and ethically sound.</p> Arslonbek Saidov Daler Sharipov Copyright (c) 2025 Saidov Arslonbek Davron o'g'li, Sharipov Daler Kuchkorovich https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 191 195 РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТДА КОМПЬЮТЕР ЖИНОЯТЛАРИНИ БАРТАРАФ ЭТИШ АЛГОРИТМЛАРИНИНГ ТАДҚИҚИ https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i130 <p>Ушбу мақолада рақамли иқтисодиёт шароитида компьютер жиноятларининг олдини олиш ва уларни бартараф этишга қаратилган замонавий усуллар таҳлили ўтказилган. Тармоқ ҳужумларини аниқлаш ва олдини олишда сунъий интеллект ҳамда дата мининг усулларидан фойдаланиш имкониятлари ёритилган. Асосан, Таянч вектор усули (SVM) ва энтропияга асосланган алгоритмлар ёрдамида тармоқ таҳлилининг самарадорлиги ўрганилади. Шунингдек, нейрон тармоқлар, генетик алгоритмлар, к-меанс каби усулларнинг қўлланилиши ва уларнинг самарадорлик даражаси таққосланади. Тадқиқот натижалари шуни кўрсатдики, энтропия ва SVM алгоритмларининг комбинацияланган ҳолда ишлатилиши таҳдидларни янада аниқроқ аниқлаш имконини беради. Шу билан бирга, компьютер жиноятларининг турлари, уларнинг иқтисодиётга таъсири ва замонавий таҳдидларга қарши самарали алгоритмлар тадқиқ қилинган.</p> Шухрат Камалов Copyright (c) 2025 Камалов Шухрат Камалович https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 196 204 ОБЪЯСНЕНИЕ ЭМОЦИОНАЛЬНОГО СОСТОЯНИЯ ЧЕЛОВЕКА С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ОНТОЛОГИЙ https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i131 <p>Сегодня онтология становится частью различных подходов к работе с человеком, его эмоциями, навыками и потребностями в плоскости инновационных технологий. Безусловно, такое преобразование философской мысли позволяет оптимизировать систему получения знаний об эмоциях и их вариациях. Особенность подхода заключается в том, что сама онтология является теоретической и не нуждается в практическом подтверждении, в то время как системы вычислений, наоборот требуют четких инструкций и алгоритмов расчета. Как результат сочетание инноваций и философских течений дает таксономическую организацию в процессе выявления заданных параметров. В данной работе предлагается к рассмотрению комбинация УО XAI &amp; ЭмОКА, основанная на сочетании метода упрощенных объяснений и метода описания эмоций на основе контекстных данных о выражениях тела, которые опираются на инновационных технологиях XAI и онтологических инструментах анализа. Предложенный комбинированный метод рассматривается в рамках математического и программного методов исследования, которые показывают перспективность применения объяснимого искусственного интеллекта в области распознания человеческих эмоций. В заключении указывается, что данное предложение требует практического подтверждения, что предполагает его дальнейшее изучение.</p> Royal Shirinov Copyright (c) 2025 Ширинов Ройал Абиль оглы https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 205 212 MASHINALI O‘QITISH USULLARI ASOSIDA HAVO SIFATI KO‘RSATKICHINI BAHOLASH https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i132 <p>Bugungi kunda dunyoda havoning ifloslanishi global muammolardan biri hisoblanadi. Bu muammoning asosiy sabablariga mamlakatlarning jadal rivojlanishi, urbanizatsiyasi, sanoatlashuv va aholi sonining ko‘payishi kabi omillar tasir qiladi. Havoning ifloslanishi inson salomatligiga shuningdek hayvonot va o‘simlik dunyosiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Havoning ifloslanishini aniqlash uchun ishlatiladigan o‘lchov havo sifati indeksi (HSI) deb ataladi. U havodagi, ifloslantiruvchilar deb ataluvchi PM2.5, PM10, O3, SO2, NH3, CO2, NO2 kabi bir nechta zararli moddalar miqdoriga asoslanadi va ifloslangan havoning inson salomatligiga qisqa muddatli ta’sirini baholaydi. Dunyodagi turli hil mamlakat va shaharlar havosi sifati indeksini bashorat qilishga bag’ishlangan ilmiy tadqiqot ishlari ko’plab tadqiqotchilar tamonidan olib borilmoqda. Ushbu ish mashinali o‘qitish modellaridan foydalangan holda Samarqand shahri uchun havo sifati indeksini baholashga bag‘ishlangan. Havo ifloslantiruvchilari va metearologik ma’ulotlar shahardaga mavuj stansiyalardan to’plangan. Ushbu ishning o‘ziga xosligi oldingi tadqiqotlarga nisbatan havo sifati indeksi va mashinaviy o‘qitish modellariga ta’sir qiluvchi o‘ziga xos xususiyatlardan iborat.</p> Soxobiddin Axatqulov Islom Yalgoshev Copyright (c) 2025 Axatqulov Soxobiddin Abirqulovich, Yalgoshev Islom Kuvondiq o‘g‘li https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 213 220 ANALYSIS OF MONITORING AND MANAGEMENT METHODS FOR ENERGY SUPPLY SOURCES https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i133 <p>Efficient energy management is a crucial factor in the operation of a system. Today, many systems cannot effectively function without an uninterrupted power supply. Ensuring the continuity and reliability of electrical energy is essential in monitoring, analyzing, and managing energy consumption. By continuously monitoring energy supply sources and improving automatic control methods, it is possible to enhance energy efficiency and ensure uninterrupted power supply. Therefore, this research analyzes the methods of monitoring and managing electrical energy supply sources.</p> Dilmurod Davronbekov Mukhammad Muradov Copyright (c) 2025 Dilmurod Davronbekov, Muradov Mukhammad https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 221 228 РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ ЖАРАЁНЛАРНИ БОШҚАРИШ ВА РЕЖАЛАШДАГИ МОҲИЯТИ https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i134 <p>Мазкур мақола бугунги куннинг долзарб масалаларидан бўлган рақамли иқтисодиётнинг ижтимоий-иқтисодий жараёнларни бошқариш ва режалашдаги моҳиятини очиб беришга қаратилган. Рақамли иқтисодиётнинг янги технологиялари&nbsp; блокчейн, нейрон тўрли тармоқлар, виртуал валюта, катта маълумотлар ва электрон платформалар асосида ижтимоий-иқтисодий жараёнларни бошқариш ва режалаш муаммолари ўрганилган.</p> Isroil Tojimamamtov Copyright (c) 2025 Тожимаматов Исраил Нурмаматович https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 229 233 3D MODELING OF SATELLITE-DERIVED GEOSPATIAL DATA FOR OIL AND GAS SYSTEM DESIGN https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i135 <p>In recent decades, during the period of rapid development of science and technology, a new fundamental method for identifying and studying resources in oil and gas fields has enabled the use of a satellite system. Having a detailed understanding of the types of satellites and their use, as well as the use of AI tools, ensures the acquisition of fast and accurate information. This article presents information on the creation and use of a software package for creating 3D models of satellite geospatial data in the design of oil and gas systems.</p> Marhabo Shukurova E'zoza Abdurakhmanova Feruza Usarkulova Munisbek Botirov Copyright (c) 2025 Mаrkhаbо Shukurоvа, E'zoza Abdurakhmanova, Feruza Usarkulova, Munisbek Botirov https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 234 240 COMPARATIVE ANALYZING FEATURES SELECTION METHODS FOR DATA MINING TASKS https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i136 <p>This paper discusses feature selection methods for data mining and machine learning, focusing on three main approaches: wrapper, filter, and hybrid methods. These techniques help reduce dimensionality, improve computational efficiency, and enhance model accuracy by selecting the most relevant features and eliminating unnecessary data. Additionally, the paper presents a software tool designed to facilitate the feature selection process, utilizing the Java Data Mining API for efficient and scalable implementation. The software allows users to process large datasets and apply different feature selection techniques based on specific requirements. The paper also outlines the steps involved in the feature selection process, providing insights into its practical application. By combining a review of feature selection methods with a practical software solution, this study aims to assist researchers and practitioners in selecting the most suitable techniques for data preprocessing in machine learning. The findings contribute to improving model performance and optimizing computational resources, making machine learning applications more effective and efficient.</p> Mansurbek Qazaqov Copyright (c) 2024 Qazaqov Mansurbek Shomurot ugli https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2024-02-28 2024-02-28 3 1 241 245 FOYDALANUVCHI QIDIRUV PROFILIGA ASOSLANGAN KUTUBXONA AXBOROT TIZIMLARIDA DOLZARBLIK MODELI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i137 <p>Ushbu maqolada kutubxona yo‘nalishidagi veb-saytlarda foydalanuvchi qidiruv profili va tavsiyalarni shakllantirish asosida sahifa dolzarblini aniqlash modeli haqida so‘z yuritiladi. Model foydalanuvchilarning qidiruv so‘rovlarini, sahifadagi xatti-harakatlarini va resurslarga qayta tashrif buyurish takrorlanishlarini hisobga olib, mos tavsiyalarni yaratadi. Tadqiqot natijalari modelning kutubxona ma’lumotlar bazalarida samarali ishlashi va foydalanuvchilarga individual moslangan axborot yetkazish imkoniyatini ta’kidlaydi.</p> Samandar Saidоv Sadoqat Egamnazarova Copyright (c) 2025 Saidоv Samandar Muzaffarоvich, Egamnazarova Sadoqat Shavkatovna https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 246 251 ИҚТИСОДИЁТДА BIG DATA ТЕХНОЛОГИЯСИНИ ҚЎЛЛАШ ИСТИҚБОЛЛАРИ https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i138 <p>Мақолада иқтисодиётда катта маълумотлар технологиясини қўллаш тахлили ва уни такоммилаштириш масалари кўриб чиқилган. Статистик маълумотлар ва таҳлилий шарҳлар, тадқиқот мавзуси бўйича Ўзбекистон ва хорижий илмий нашрларда чоп этилган мақолалардан фойдаланилган.. Бундан ташқари катта маълумотларни иқтисодиётда қўлланилиши асосий муаммолари кўрсатилган.</p> Суннатулла Арзикулов Абдуазиз Абдурахманов Copyright (c) 2025 Арзикулов Суннатулла Дониярович, Абдурахманов Абдуазиз Абдугаффарович https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 252 256 TA’LIM JARAYONIDA SUN’IY INTELLEKT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH USULLARI VA ALGORITMLARI https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i139 <p>Ushbu maqolada ta’lim jarayonida sun’iy intellekt vositalaridan foydalanish va algoritmlari haqida qisqacha tahlil qilindi. Shuningdek, mashinali o‘qitshdan foydalangan holda talabalar bilimini baholash yondashuvlari o‘rganib chiqildi, talabalar faoliyatini baholash jarayonining mashinali o‘qitishning hamda talabani individual o‘qitishning blok sxemalari taklif etildi. Taklif etilayotgan ishda mutaxassislar ishtiroki va iteratsion takomillashtirish jarayoni orqali savol-javob muntazam ravishda yangilanadi hamda sifatli baholash uchun optimallashtiriladi.</p> Rashid Nasimov Munira Mo‘minova Copyright (c) 2025 Nasimov Rahsid Hamid o‘g‘li, Mo‘minova Munira Nosir qizi https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 257 263 ПРОГНОЗИРОВАНИЕ ПОТРЕБНОСТИ РЕГИОНА В КАДРАХ С ПРОФЕССИОНАЛЬНЫМ ОБРАЗОВАНИЕМ https://dtai.tsue.uz/index.php/dtai/article/view/v3i140 <p>В статье обобщены теоретические подходы к систематизации факторов, определяющих соотношение спроса и предложения на рынках труда различных структурных уровней; конкретизировано значение экономических, социально-демографических, организационно-технических, институциональных и ресурсных факторов. Выделены ключевые факторы, определяющие спрос и предложение на рынке труда региона, и соответствующие им показатели (прирост валового регионального продукта, прирост численности населения региона, инвестиции в экономику региона и др.).</p> <p>Систематизированы методические подходы к оценке и прогнозированию потребности в кадрах, выявлены основные недостатки и возможности использования различных групп &nbsp;методик для решения задачи прогнозирования потребности региона в кадрах, обоснована необходимость проведения мониторинга потребности в кадрах на уровне региона с целью улучшения качества получаемых прогнозных оценок, и разработано соответствующее методическое обеспечение.</p> Фархад Парманкулов Copyright (c) 2025 Парманкулов Фархад Нурали ўғли https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2025-02-28 2025-02-28 3 1 264 276